Rorscharch
JF-Expert Member
- Jul 22, 2013
- 878
- 2,014
Mpango wa Tanzania kununua umeme kutoka Ethiopia kupitia Kenya umeibua mjadala mzito. Wapo wanaoupinga kwa hoja kwamba tunapaswa kuzalisha na kusambaza umeme wetu wenyewe bila kutegemea nje. Lakini je, hawaelewi au wanapinga kwa sababu tu ya siasa? Ukweli ni kwamba usafirishaji wa umeme umbali mrefu unasababisha upotevu mkubwa wa nishati – jambo linaloigharimu nchi mabilioni kila mwaka. Hii si hoja ya kisiasa, ni suala la kisayansi linalohitaji ufumbuzi wa kiufundi na kiuchumi.
Upotevu wa Umeme: Sayansi Nyepesi kwa Wasomi Wetu Wazito
Katika usafirishaji wa umeme, tunapoongeza umbali wa kusafirisha nishati kutoka eneo moja kwenda jingine, tunakutana na jambo linaloitwa line losses (upotevu wa umeme kwenye njia ya kusafirisha). Upotevu huu unatokana na mambo makuu mawili:
1. Resistance (Upinzani wa nyaya) – Kadri umeme unavyosafiri kwenye nyaya, sehemu ya nishati inabadilika kuwa joto na kupotea. Umbali unapokuwa mrefu zaidi, joto linaongezeka na hivyo kupelekea hasara kubwa ya umeme.
2. Transformers na Connections – Umeme unapopita kwenye transfoma na viunganishi mbalimbali, kuna kiwango fulani cha nishati kinachopotea kwa sababu ya mabadiliko ya voltage.
Tanzania inazalisha umeme mwingi kutoka Kanda ya Kusini (Rufiji, Mtwara, na Mbeya) lakini wateja wengi wa viwanda na biashara kubwa wako Kanda ya Kaskazini (Arusha, Kilimanjaro, na Manyara). Umeme unaosafirishwa kutoka kusini kwenda kaskazini hupitia umbali wa zaidi ya kilomita 1,000, na kwa mujibu wa wataalamu wa TANESCO, hadi 20% ya umeme huo hupotea njiani. Kwa tafsiri rahisi, kama tunazalisha megawati 1,000 kusini, ni megawati 800 tu zinazofika kaskazini – megawati 200 zinapotea njiani!
Kwa takwimu za sasa, Tanzania inapoteza umeme wenye thamani ya shilingi bilioni 32 kila mwaka kwa sababu ya upotevu huu. Badala ya kuendelea kufumbia macho jambo hili, serikali imeamua kutumia akili na kununua umeme kutoka Ethiopia, ambapo gharama ya kuusafirisha kutoka Kenya kwenda Kaskazini ni ndogo zaidi kuliko kutoka Kusini mwa Tanzania.
Mifano Hai ya Nchi Zingine: Mambo Wanayojifunza Wapinzani Wetu
Kwa wale wanaobeza mpango huu, hebu watazame nchi zilizoendelea:
China inapata umeme wake kutoka sehemu tofauti za nchi, lakini bado inanunua umeme kutoka Urusi na Mongolia kwa sababu ni rahisi kuliko kusafirisha kutoka mikoa ya mbali.
India inafanya biashara ya umeme na Nepal na Bhutan kwa sababu ni nafuu kuliko kusafirisha kutoka maeneo ya mbali ndani ya nchi.
Afrika Kusini inanunua umeme kutoka Msumbiji kupitia mkataba wa Cahora Bassa kwa sababu ni nafuu kuliko kutumia migodi yao wenyewe ya makaa ya mawe.
Soma Pia: Rais Samia: Serikali itanunua Umeme nje maalum kwa Mikoa ya Kaskazini
Kwa nini Tanzania iwe tofauti
Tatizo la wapinzani wa mpango huu ni kufikiri kwamba nchi inapaswa kujitegemea kwa kila kitu. Katika dunia ya sasa, nchi zote zinafanya biashara ya umeme kwa maslahi yao ya kiuchumi na kiufanisi.
Serikali nayo Ijitathmini: Mpango wa Kuboresha Gridi ni Muhimu
Lakini kama tunawazodoa wapinzani wa mpango huu, tusisahau kuikumbusha serikali kwamba suluhisho la muda mrefu si kununua umeme tu, bali pia kuimarisha mfumo wa usambazaji wa umeme wa ndani. Tanzania inahitaji kuwekeza zaidi katika High Voltage Direct Current (HVDC) Transmission Lines, ambazo zinaweza kupunguza upotevu wa umeme hadi chini ya 5%.
Nchi kama Brazil na China zimewekeza katika HVDC na zimefanikiwa kupunguza upotevu wa umeme kwa zaidi ya 70%. Tanzania inapaswa kujifunza kutoka kwao. Badala ya kutegemea njia za zamani za kusafirisha umeme ambazo zina upotevu mkubwa, ni wakati wa kuwekeza kwenye miundombinu bora ya nishati.
Pia, ni muhimu kuimarisha substations na transformers ili kupunguza hasara zinazotokea wakati wa kubadilisha voltage ya umeme. Hili ni jambo ambalo TANESCO inapaswa kulifanyia kazi kwa haraka.
Hitimisho: Tumieni Akili, si Siasa
Mpango wa kununua umeme kutoka Ethiopia ni wa kimkakati na unasaidia kupunguza hasara za usafirishaji wa umeme umbali mrefu. Wanaoupinga wanapaswa kuacha siasa na kujifunza sayansi ya usambazaji wa nishati. Hata hivyo, serikali nayo haina budi kuhakikisha kwamba inafanya maboresho ya miundombinu ya umeme ili kuepuka kutegemea ununuzi wa umeme wa nje kwa muda mrefu.
Tanzania inaweza kuwa taifa linalojitegemea katika nishati, lakini hilo halitafanikiwa kwa insha za siasa, bali kwa uwekezaji wa kimkakati kwenye gridi ya taifa.
Upotevu wa Umeme: Sayansi Nyepesi kwa Wasomi Wetu Wazito
Katika usafirishaji wa umeme, tunapoongeza umbali wa kusafirisha nishati kutoka eneo moja kwenda jingine, tunakutana na jambo linaloitwa line losses (upotevu wa umeme kwenye njia ya kusafirisha). Upotevu huu unatokana na mambo makuu mawili:
1. Resistance (Upinzani wa nyaya) – Kadri umeme unavyosafiri kwenye nyaya, sehemu ya nishati inabadilika kuwa joto na kupotea. Umbali unapokuwa mrefu zaidi, joto linaongezeka na hivyo kupelekea hasara kubwa ya umeme.
2. Transformers na Connections – Umeme unapopita kwenye transfoma na viunganishi mbalimbali, kuna kiwango fulani cha nishati kinachopotea kwa sababu ya mabadiliko ya voltage.
Tanzania inazalisha umeme mwingi kutoka Kanda ya Kusini (Rufiji, Mtwara, na Mbeya) lakini wateja wengi wa viwanda na biashara kubwa wako Kanda ya Kaskazini (Arusha, Kilimanjaro, na Manyara). Umeme unaosafirishwa kutoka kusini kwenda kaskazini hupitia umbali wa zaidi ya kilomita 1,000, na kwa mujibu wa wataalamu wa TANESCO, hadi 20% ya umeme huo hupotea njiani. Kwa tafsiri rahisi, kama tunazalisha megawati 1,000 kusini, ni megawati 800 tu zinazofika kaskazini – megawati 200 zinapotea njiani!
Kwa takwimu za sasa, Tanzania inapoteza umeme wenye thamani ya shilingi bilioni 32 kila mwaka kwa sababu ya upotevu huu. Badala ya kuendelea kufumbia macho jambo hili, serikali imeamua kutumia akili na kununua umeme kutoka Ethiopia, ambapo gharama ya kuusafirisha kutoka Kenya kwenda Kaskazini ni ndogo zaidi kuliko kutoka Kusini mwa Tanzania.
Mifano Hai ya Nchi Zingine: Mambo Wanayojifunza Wapinzani Wetu
Kwa wale wanaobeza mpango huu, hebu watazame nchi zilizoendelea:
China inapata umeme wake kutoka sehemu tofauti za nchi, lakini bado inanunua umeme kutoka Urusi na Mongolia kwa sababu ni rahisi kuliko kusafirisha kutoka mikoa ya mbali.
India inafanya biashara ya umeme na Nepal na Bhutan kwa sababu ni nafuu kuliko kusafirisha kutoka maeneo ya mbali ndani ya nchi.
Afrika Kusini inanunua umeme kutoka Msumbiji kupitia mkataba wa Cahora Bassa kwa sababu ni nafuu kuliko kutumia migodi yao wenyewe ya makaa ya mawe.
Soma Pia: Rais Samia: Serikali itanunua Umeme nje maalum kwa Mikoa ya Kaskazini
Kwa nini Tanzania iwe tofauti
Tatizo la wapinzani wa mpango huu ni kufikiri kwamba nchi inapaswa kujitegemea kwa kila kitu. Katika dunia ya sasa, nchi zote zinafanya biashara ya umeme kwa maslahi yao ya kiuchumi na kiufanisi.
Serikali nayo Ijitathmini: Mpango wa Kuboresha Gridi ni Muhimu
Lakini kama tunawazodoa wapinzani wa mpango huu, tusisahau kuikumbusha serikali kwamba suluhisho la muda mrefu si kununua umeme tu, bali pia kuimarisha mfumo wa usambazaji wa umeme wa ndani. Tanzania inahitaji kuwekeza zaidi katika High Voltage Direct Current (HVDC) Transmission Lines, ambazo zinaweza kupunguza upotevu wa umeme hadi chini ya 5%.
Nchi kama Brazil na China zimewekeza katika HVDC na zimefanikiwa kupunguza upotevu wa umeme kwa zaidi ya 70%. Tanzania inapaswa kujifunza kutoka kwao. Badala ya kutegemea njia za zamani za kusafirisha umeme ambazo zina upotevu mkubwa, ni wakati wa kuwekeza kwenye miundombinu bora ya nishati.
Pia, ni muhimu kuimarisha substations na transformers ili kupunguza hasara zinazotokea wakati wa kubadilisha voltage ya umeme. Hili ni jambo ambalo TANESCO inapaswa kulifanyia kazi kwa haraka.
Hitimisho: Tumieni Akili, si Siasa
Mpango wa kununua umeme kutoka Ethiopia ni wa kimkakati na unasaidia kupunguza hasara za usafirishaji wa umeme umbali mrefu. Wanaoupinga wanapaswa kuacha siasa na kujifunza sayansi ya usambazaji wa nishati. Hata hivyo, serikali nayo haina budi kuhakikisha kwamba inafanya maboresho ya miundombinu ya umeme ili kuepuka kutegemea ununuzi wa umeme wa nje kwa muda mrefu.
Tanzania inaweza kuwa taifa linalojitegemea katika nishati, lakini hilo halitafanikiwa kwa insha za siasa, bali kwa uwekezaji wa kimkakati kwenye gridi ya taifa.
