Josephlaban
Member
- Sep 6, 2022
- 6
- 5
UTANGULIZI
Shinikizo la damu ni miongoni mwa magonjwa makubwa yanayosumbua afya za binadamu, Shinikizo la damu laweza kuwa tatizo liliotokana na madhara ya magojwa mengine ya mifumo ya mwili au laweza kuwa la asili(awali).
SHINIKIZO LA DAMU
MAANA
Shinikizo la damu ni musukumo wa damu ulioko juu kuliko inavyotakiwa kwa muda mrefu. Msukumo wa kawaida wa damu huitajika mwilini ili kusambaza chakula,oksijeni na kutoa uchafu mwilini.
Ugonjwa huu hutamburiwa pale shinikizo la damu la systolic likiwa kubwa zaidi ya 140 mmHg na shinikizo la diastoli kuwa kubwa zaidi ya 90 mmHg kwa muda endelevu, kulingana na wastani wa vipimo viwili au zaidi vya shinikizo la damu vilivyochukuliwa katika mawasiliano mawili au zaidi na mtoa huduma wa afya baada ya uchunguzi wa awali
Au
Shinikizo la juu la damu au presha ya juu ya damu (pia huitwa shinikizo la mishipa ya damu), ni ugonjwa sugu ambapo nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ni kubwa kuliko kawaida. Ongezeko hilo husababisha moyo kufanya kazi kupita kiasi ili uzungushe damu katika mishipa ya damu
Kuna vipimo viwili vya shinikizo la damu, yaani systolic na diastolic: shinikizo au presha ya systolic ni kipimo cha damu ambacho kinapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo unadunda. Shinikizo au presha ya diastole inapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo umetulia au kati ya mapigo ya moyo (diastole).
Kipimo cha kawaida cha musukumo wa damu ni 100–140 milimita za zebaki(mmHg) upande wa systolic (kipimo cha juu) na 60–90 milimita za zebaki upande wa diastolic (kipimo cha chini). Shinikizo la juu la damu hutokea kama kipimo kikiwa zaidi ya 140/90 mmHg kwa muda mrefu.
AINA ZA SHINIKIZO LA DAMU
Kuna aina mbili za shinikizo la juu la damu:
VISABABISHI VYA SHINIKIZO LA DAMU
Aina ya kwanza
Asilimia 90-95 sababu huwa hazijulikani na kitaalamu huitwa shinikizo la damu la msingi/awali au muhimu.Ingawa vitu vifuatavyo vimehusishwa kupelekea kupata aina hii ya shinikizo la damu. Navyo ni:
Aina ya Pili
Asilimia 5 huwa na sababu dhahiri zinazopelekea kupata aina hii ya shinikizo la damu na huitwa kitaalamu shinikizo la damu la upili(secondary hypertension).
Na sababu hizi ni:
Zifuatazo ni sababu za hatari kwa shinikizo la damu(vihatarishi):
• Umri (mtu mzima) Shinikizo la damu huelekea kuongezeka kadri umri unavyowezekana kutokana na mabadiliko ya ateriosclerotic na atherosclerotic katika mishipa ya damu.
• Jinsia (inajulikana zaidi kwa wanaume)
• Mteja aliye na magonjwa sugu kama vile kisukari mellitus na kushindwa kufanya kazi kwa figo
• Kikundi cha kikabila (Shinikizo la damu muhimu huathiri Waamerika wa Kiafrika kwa kiwango cha juu zaidi kuliko makabila mengine).
• Historia ya kuwepo kwa shinikizo la damu katika familia
• Unene au uzito uliopitiliza
• kufanya kazi za kukaa chini kwa muda mrefu(kazi za ofisini)
• Kuvuta sigara (matumizi ya tumbaku)
• Unywaji wa pombe kupita kiasi
• Udhibiti usiofaa wa mafadhaiko(msongo wa mawazo) husababisha kumwagwa kwa wingi vichocheo kama adrenaline na prostaglandins zinazoongeza mapigo ya moyo
• Ulaji mwingi wa vyakula vya mafuta yaliyojaa au sodiamu
• Upungufu wa matumizi ya kalsiamu, potasiamu na magnesiamu
• Matatizo ya adrenali na tezi dume au uvimbe
• Matumizi ya dawa za uzazi wa mpango ( homoni)
ZIFUATAZO NI DALILI ZA SHINIKIZO LA JUU LA DAMU
• Vipimo vya shinikizo la damu la zaidi ya 140/90 mm Hg kwenye vipindi viwili au zaidi vilivyochukuliwa mara mbili au zaidi baada ya uchunguzi wa awali.
• Maumivu makali ya kichwa
• Kizunguzungu
• Uchovu
• Kukosa usingizi
• Hofu
• Kutokwa na damu puani
• Uoni hafifu au uoni mara mbili
• Kichefuchefu.
• Mapigo ya moyo
• Maumivu ya angina au maumivu wakati wa kupumua
• kuwa na uzito kupita kiasi.
• kuwa na uso uliojaa maji kutokana na kujaa kwa mishipa ya damu ya juu ya ngozi ya uso.
• Edema ya pembeni inaweza kuwepo.
• Uchunguzi wa macho unaweza kugundua mabadiliko ya mishipa kwenye macho, kuvuja damu kwenye retina, au uvimbe wa neva za macho, unaojulikana kama papilledema
VIPIMO NA UCHUNGUZI
Huitaji kupima angalau mara tatu angalu wiki moja tofauti ilikuweza kusema mgonjwa ana shinikizo la damu kwa kutumia kifaa kinachoitwa kitaalamu Sphygmomanometer.
Vipimo vingine ni:
Shinikizo la damu hupimwa kutumia kifaa kinachoitwa Sphygmomanometer (Chanzo:tanzmed.co.tz)
Matibabu na Utunzaji wa mgonjwa wa shinikizo la damu
Lengo kuu la matibabu ya shinikizo la damu ni kupunguza shinikizo la damu hadi chini ya 140/90 au hata chini katika baadhi ya makundi kama vile watu wenye ugonjwa wa kisukari, na watu wenye magonjwa sugu ya figo. Shinikizo la juu la damu linaweza kutibiwa kimatibabu na kwa kubadili mtindo wa maisha, au mchanganyiko wa hayo mawili,kama ifuatavyo:
kubadili mtindo wa maisha,
§ Hydrochlorthiazide 12.5 - 25 kila siku.
§ Propranolol 160-320 mg mara moja kwa siku au
§ Atenolol 50 - 100 mg mara moja kwa siku au
§ Nifedipine kutolewa kwa 20-30 mg mara moja kwa siku.
§ Captoril 12.5 - 25 mg kila masaa 8.
HUDUMA YA UUGUZI(Muuguzaji wa mugojwa):
o Fuatilia kwa ishara muhimu(vital signs) na mapigo ya moyo
o Fuatilia mgonjwa kwa wingi wa maji
o Fuatilia tokeo la mkojo
o Simamia dawa za kupunguza shinikizo la damu kama ilivyoagizwa
o Anzisha ufikiaji wa IV
o Mpe oksijeni kila inapobidi
o Fuatilia uwezekano wa athari mbaya za dawa zote zakuzuia shinikizo la damu, pamoja na pressure ya chini ya mkao, ambayo inaweza kusababisha kuanguka chini kwa mgojwa.
o Mfundishe mgonjwa kufuata utaratibu wa matibabu kwa kutekeleza mabadiliko muhimu ya mtindo wa maisha, kutumia dawa kama ilivyoagizwa, na kupanga ratiba ya kufuatilia mara kwa mara kufika vituo vya huduma ya afya ili kufuatilia maendeleo ya ugonjwa.
Madhara yanayoweza kuletwa na shinikizo la damu:
Idadi ya watu ambao wanashinikiza la juu la damu ni kubwa japo wapo wasiojitambui kuwa wana hili tatizo.Hutua ya kushughulikia idadi ya watu wote wanaotakiwa kupunguza madhara ya shinikizo la damu na kupunguza haja ya tiba ya dawa za kuzuia shinikizo la damu ni muhumu sana.Mabadiliko ya mtindo wa maisha hushusha uwezekano wa kupata shinikizo la damu,mabadiliko hayo hutakiwa kufanyika kabla mgojwa kuanza dawa za tiba. mapendekezo ya mabadiliko ya maisha yanafuatana sambamba na miongozo ilivyoainishwa na
Miongozo ya Jumuiya ya Shinikizo la Damu ya Amerika.(Chanzo;America Blood Pressure Society guidelines)
kwa ajili ya kuzuia msingi wa shinikizo la damu ni kama ifuatavyo :
NAMNA YA KUDHIBITI NA KU KABILIANA NA SHINIKIZO LA JUU LA DAMU( BAADA YA KUPATA TATIZO)
,,,,,,,,,,,,, AHSANTE,,,,,,,,,,,,,,,
Shinikizo la damu ni miongoni mwa magonjwa makubwa yanayosumbua afya za binadamu, Shinikizo la damu laweza kuwa tatizo liliotokana na madhara ya magojwa mengine ya mifumo ya mwili au laweza kuwa la asili(awali).
SHINIKIZO LA DAMU
MAANA
Shinikizo la damu ni musukumo wa damu ulioko juu kuliko inavyotakiwa kwa muda mrefu. Msukumo wa kawaida wa damu huitajika mwilini ili kusambaza chakula,oksijeni na kutoa uchafu mwilini.
Ugonjwa huu hutamburiwa pale shinikizo la damu la systolic likiwa kubwa zaidi ya 140 mmHg na shinikizo la diastoli kuwa kubwa zaidi ya 90 mmHg kwa muda endelevu, kulingana na wastani wa vipimo viwili au zaidi vya shinikizo la damu vilivyochukuliwa katika mawasiliano mawili au zaidi na mtoa huduma wa afya baada ya uchunguzi wa awali
Au
Shinikizo la juu la damu au presha ya juu ya damu (pia huitwa shinikizo la mishipa ya damu), ni ugonjwa sugu ambapo nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ni kubwa kuliko kawaida. Ongezeko hilo husababisha moyo kufanya kazi kupita kiasi ili uzungushe damu katika mishipa ya damu
Kuna vipimo viwili vya shinikizo la damu, yaani systolic na diastolic: shinikizo au presha ya systolic ni kipimo cha damu ambacho kinapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo unadunda. Shinikizo au presha ya diastole inapima nguvu ya msukumo wa damu katika mishipa ya damu wakati moyo umetulia au kati ya mapigo ya moyo (diastole).
Kipimo cha kawaida cha musukumo wa damu ni 100–140 milimita za zebaki(mmHg) upande wa systolic (kipimo cha juu) na 60–90 milimita za zebaki upande wa diastolic (kipimo cha chini). Shinikizo la juu la damu hutokea kama kipimo kikiwa zaidi ya 140/90 mmHg kwa muda mrefu.
AINA ZA SHINIKIZO LA DAMU
Kuna aina mbili za shinikizo la juu la damu:
- shinikizo la juu la damu la asili.
- hii humpata mtu kwa kurithi,kuwa na historia ya ugojwa wa shinikizo la damu ndani ya familia au ukoo. Kadiri ya asilimia 90–95 za watu wanaathiriwa na "shinikizo la juu la damu la asili", yaani wana ugonjwa huu bila kuwa na chanzo cha kisayansi kinachofahamika
- shinikizo la damu linalosababishwa na magonjwa mengine.
- Magonjwa mengine ya mafigo, mishipa, moyo, mfumo wa homoni huathiri asilimia 5–10 iliyobaki ya watu wenye shinikizo la damu.
VISABABISHI VYA SHINIKIZO LA DAMU
Aina ya kwanza
Asilimia 90-95 sababu huwa hazijulikani na kitaalamu huitwa shinikizo la damu la msingi/awali au muhimu.Ingawa vitu vifuatavyo vimehusishwa kupelekea kupata aina hii ya shinikizo la damu. Navyo ni:
- Uvutaji sigara
- Unene (visceral obesity)
- Unywaji wa pombe
- Upungufu wa madini ya potassium
- Upungufu wa vitamin D
- Kurithi
- Umri mkubwa
- Chumvi na madini ya sodium kwa ujumla
- Ongezeko la kemikali kwenye figo (renin)
- Kushindwa kufanyakazi kwa kichocheo kiitwacho insulin
Aina ya Pili
Asilimia 5 huwa na sababu dhahiri zinazopelekea kupata aina hii ya shinikizo la damu na huitwa kitaalamu shinikizo la damu la upili(secondary hypertension).
Na sababu hizi ni:
- Hali ya kukosa hewa usingizini (sleep Apnea)
- Kasoro ya kuzaliwa nayo katika mshipa mkubwa wa damu
- Saratani za figo
- Saratani ya tezi iliyo juu ya figo
- Ujauzito – wapo wakina mama wajawazito ambao hupata shinikizo la damu na huwa hatarini kupata kifafa cha mimba (eclampsia)
- Magonjwa ya figo
Zifuatazo ni sababu za hatari kwa shinikizo la damu(vihatarishi):
• Umri (mtu mzima) Shinikizo la damu huelekea kuongezeka kadri umri unavyowezekana kutokana na mabadiliko ya ateriosclerotic na atherosclerotic katika mishipa ya damu.
• Jinsia (inajulikana zaidi kwa wanaume)
• Mteja aliye na magonjwa sugu kama vile kisukari mellitus na kushindwa kufanya kazi kwa figo
• Kikundi cha kikabila (Shinikizo la damu muhimu huathiri Waamerika wa Kiafrika kwa kiwango cha juu zaidi kuliko makabila mengine).
• Historia ya kuwepo kwa shinikizo la damu katika familia
• Unene au uzito uliopitiliza
• kufanya kazi za kukaa chini kwa muda mrefu(kazi za ofisini)
• Kuvuta sigara (matumizi ya tumbaku)
• Unywaji wa pombe kupita kiasi
• Udhibiti usiofaa wa mafadhaiko(msongo wa mawazo) husababisha kumwagwa kwa wingi vichocheo kama adrenaline na prostaglandins zinazoongeza mapigo ya moyo
• Ulaji mwingi wa vyakula vya mafuta yaliyojaa au sodiamu
• Upungufu wa matumizi ya kalsiamu, potasiamu na magnesiamu
• Matatizo ya adrenali na tezi dume au uvimbe
• Matumizi ya dawa za uzazi wa mpango ( homoni)
ZIFUATAZO NI DALILI ZA SHINIKIZO LA JUU LA DAMU
• Vipimo vya shinikizo la damu la zaidi ya 140/90 mm Hg kwenye vipindi viwili au zaidi vilivyochukuliwa mara mbili au zaidi baada ya uchunguzi wa awali.
• Maumivu makali ya kichwa
• Kizunguzungu
• Uchovu
• Kukosa usingizi
• Hofu
• Kutokwa na damu puani
• Uoni hafifu au uoni mara mbili
• Kichefuchefu.
• Mapigo ya moyo
• Maumivu ya angina au maumivu wakati wa kupumua
• kuwa na uzito kupita kiasi.
• kuwa na uso uliojaa maji kutokana na kujaa kwa mishipa ya damu ya juu ya ngozi ya uso.
• Edema ya pembeni inaweza kuwepo.
• Uchunguzi wa macho unaweza kugundua mabadiliko ya mishipa kwenye macho, kuvuja damu kwenye retina, au uvimbe wa neva za macho, unaojulikana kama papilledema
VIPIMO NA UCHUNGUZI
Huitaji kupima angalau mara tatu angalu wiki moja tofauti ilikuweza kusema mgonjwa ana shinikizo la damu kwa kutumia kifaa kinachoitwa kitaalamu Sphygmomanometer.
Vipimo vingine ni:
- Damu kuchunguza wingi wa lijamu mwilini (cholesterol), na pia vitu kama (BUN, na electrolytes)
- Kipimo cha mkojo (Urinalysis)
- Electrocardiogram (ECG)
- Echocardiography
- Ultrasound ya mafigo
Uanishaji wa shinikizo la damu
| Uanishaji | Systolic BP | Diastolic BP |
| Kawaida (normal) | <120(chini ya 180) | <80 |
| Prehypertension(iliyoanza kupanda) | 120-139 | 80-89 |
| Kali (mild hypertension) | 140-159 | 90-99 |
| Kali kiasi (moderate hypertension) | 160-179 | 100-109 |
| Kali sana (severe Hypertension) | ≥180(juu ya 1800) | ≥110 |
Matibabu na Utunzaji wa mgonjwa wa shinikizo la damu
Lengo kuu la matibabu ya shinikizo la damu ni kupunguza shinikizo la damu hadi chini ya 140/90 au hata chini katika baadhi ya makundi kama vile watu wenye ugonjwa wa kisukari, na watu wenye magonjwa sugu ya figo. Shinikizo la juu la damu linaweza kutibiwa kimatibabu na kwa kubadili mtindo wa maisha, au mchanganyiko wa hayo mawili,kama ifuatavyo:
kubadili mtindo wa maisha,
- Marekebisho ya mtindo wa maisha:- Mfundishe mgonjwa juu ya umuhimu wa kubadilisha mtindo wa maisha ikiwa ni pamoja na:
- Kupunguza uzito
- Punguza unywaji wa pombe
- Kuongeza shughuli za kimwili za aerobic
- Punguza ulaji wa sodiamu (chumvi ya mezani)
- Kudumisha ulaji wa kutosha wa potasiamu, kalsiamu na magnesiamu katika chakula
- Acha kuvuta sigara
- Punguza ulaji wa vyakula vilivyojaa mafuta na kolesteroli
- Kufuatilia(uchunguzi wa hospitalin) kwa uangalifu shinikizo la damu mara kwa mara
- Tiba ya dawa za hospitalini: Msisitize mgonjwa juu ya umuhimu wa kufuata utaratibu wa dawa ya hospitalini kama ilivyoelekezwa.Tiba ya dawa inapaswa kuzingatiwa tu ikiwa shinikizo la damu la diastoli lilikaguliwa angalau mara tatu zaidi ya miezi 6 licha ya mabadiliko ya mtindo wa maisha. Tiba ya madawa ya kulevya inapendekezwa kwa shinikizo la damu la wastani na au kali. Dawa zilizopendekezwa za uchaguzi ni pamoja na hatua zifuatazo:
Hatua ya kwanza
§ Hydrochlorthiazide 12.5 - 25 kila siku.
- Hatua ya pili
§ Propranolol 160-320 mg mara moja kwa siku au
§ Atenolol 50 - 100 mg mara moja kwa siku au
§ Nifedipine kutolewa kwa 20-30 mg mara moja kwa siku.
Hatua ya tatu
§ Captoril 12.5 - 25 mg kila masaa 8.
HUDUMA YA UUGUZI(Muuguzaji wa mugojwa):
o Fuatilia kwa ishara muhimu(vital signs) na mapigo ya moyo
o Fuatilia mgonjwa kwa wingi wa maji
o Fuatilia tokeo la mkojo
o Simamia dawa za kupunguza shinikizo la damu kama ilivyoagizwa
o Anzisha ufikiaji wa IV
o Mpe oksijeni kila inapobidi
o Fuatilia uwezekano wa athari mbaya za dawa zote zakuzuia shinikizo la damu, pamoja na pressure ya chini ya mkao, ambayo inaweza kusababisha kuanguka chini kwa mgojwa.
o Mfundishe mgonjwa kufuata utaratibu wa matibabu kwa kutekeleza mabadiliko muhimu ya mtindo wa maisha, kutumia dawa kama ilivyoagizwa, na kupanga ratiba ya kufuatilia mara kwa mara kufika vituo vya huduma ya afya ili kufuatilia maendeleo ya ugonjwa.
Madhara yanayoweza kuletwa na shinikizo la damu:
- Kiharusi
- Moyo kushindwa kufanya kazi ( congestive heart failure)
- Madhara katika mshipa mkubwa wa damu ambapo ukuta wa ndani huchanika na damu hukusanyika katika ukuta wa mshipa huo(aortic dissection)
- Magonjwa ya mishipa ya damu
- Kushindwa kuona au upofu: hii husababishwa na Kuvuja damu kwa mishipa midogo kwenye retina
- Athari katika ubongo
- Kuharibika kwa mzunguko wa damu kwenye figo kunaweza kusababisha kushindwa kufanya kazi kwa figo.
Idadi ya watu ambao wanashinikiza la juu la damu ni kubwa japo wapo wasiojitambui kuwa wana hili tatizo.Hutua ya kushughulikia idadi ya watu wote wanaotakiwa kupunguza madhara ya shinikizo la damu na kupunguza haja ya tiba ya dawa za kuzuia shinikizo la damu ni muhumu sana.Mabadiliko ya mtindo wa maisha hushusha uwezekano wa kupata shinikizo la damu,mabadiliko hayo hutakiwa kufanyika kabla mgojwa kuanza dawa za tiba. mapendekezo ya mabadiliko ya maisha yanafuatana sambamba na miongozo ilivyoainishwa na
Miongozo ya Jumuiya ya Shinikizo la Damu ya Amerika.(Chanzo;America Blood Pressure Society guidelines)
kwa ajili ya kuzuia msingi wa shinikizo la damu ni kama ifuatavyo :
- Kudumisha uzito wa kawaida wa mwili (kwa mfano. Uzito wa mwili 20–25 kg/m2).
- Chakula cha afya kisicho na mafuta mengi na chenye madini ya potassium kitaalamu kinaitwa DASH diet (dietary approaches to stop hypertension)
- Kwa wavutaji sigara kuacha kuvuta sigara
- Hakikisha unakuwa kwenye uzito wa afya, kama uko kwenye uzito wa hatari fanya mpango wa kupunguza uzito.( Mazoezi mara kwa mara- angalau nusu saa kwa siku)
- Punguza utumiaji wa chumvi hasa ya chumvi ya kuongeza mezani/wakati wakula. (usitumie zaidi ya gramu 1.5)
- Kushiriki katika shughuli za mara kwa mara aerobic kimwili kama vile kutembea upesi (≥30 dakika kwa siku).
- Punguza au kama unaweza acha unywaji wa pombe ( kwa wanaume angalau bia 2 kwa siku na wanawake bia 1)
- Punguza msongo mawazo
NAMNA YA KUDHIBITI NA KU KABILIANA NA SHINIKIZO LA JUU LA DAMU( BAADA YA KUPATA TATIZO)
- Mabadiliko katika mtindo wa maisha;Aina ya kwanza ya matibabu ya shinikizo la damu ni inafanana na mabadiliko ya mtindo wa maisha yaliyopendekezwa ni pamoja na mabadiliko ya malazi,
- Mazoezi ya viungo vya mwili, na kupunguza uzito. Mabadiliko haya yote yameonekana kupunguza kwa kiasi kikubwa shinikizo la damu.kama shinikizo la damu ni ya juu kiasi cha kuhalalisha matumizi ya haraka ya dawa, mabadiliko ya maisha bado yanapendekezwa.
- Mipango mbalimbali iliyoundwa na kupunguza dhiki ya kisaikolojia,
- Matumizi ya mafuta ya samaki husaidia kupunguza shinikizo la damu, kwa wenye shinikizo la damu.
- Mabadiliko kama vile chakulachenye chumvi ya wasitani(sodiumu) ni faida. kiwango cha chini cha sodiamu katika chakula ni bora katika kupunguza shinikizo la damu kwa watu wenye shinikizo la damu ya kawaida .
- Matumizi ya chakula , lishe chenye karanga, nafaka, samaki, kuku, matunda, na mboga za majani, ambazo husaidia kukuza utendaji kazi wa moyo na kupunguza shinikizo la damu.
- Pia kipengele kikubwa ni Kudumisha ulaji wa kutosha wa vyakula vyenye potasiamu, kalsiamu na magnesiamu.
,,,,,,,,,,,,, AHSANTE,,,,,,,,,,,,,,,
Upvote
16
